Хўжандда Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон раҳбарлари уч давлат ўртасидаги чегараларни делимитация қилиш жараёнини якунлайди
31 март куни Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Хўжанд шаҳрида (Тожикистон) Қирғизистон Президенти Садир Жапаров ва Тожикистон Президенти Эмомали Раҳмон билан уч томонлама учрашуви бўлиб ўтади.
Мазкур учрашув уч мамлакат ўртасидаги давлат чегараларини делимитация қилиш жараёни якунланганини билдиради. Шу муносабат билан уч қўшни республиканинг давлат чегаралари туташган жойида Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон ўртасидаги мустаҳкам дўстлик, яхши қўшничилик ва ҳамжиҳатлик тимсолига айланадиган “Дўстлик стелласи” ўрнатилиши кутилмоқда.
Давлат чегаралари Фарғона вилояти (Ўзбекистон) Ўзбекистон тумани, Боткен вилоятининг Боткен тумани (Қирғизистон) ва Сўғд вилоятининг Исфара туманига (Тожикистон) туташган нуқтада жойлашган.
Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон чегараларини туташтириш бўйича уч томонлама музокаралар 2007 йилда бошланган эди. 2024 йил 25 декабрда Санкт-Петербург шаҳрида эришилган олий даражадаги келишувларни инобатга олган ҳолда, 2025 йил 8 январда Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон ҳукумат раҳбарларининг учрашуви таклиф этилган уч давлат чегараси туташган ҳудудда бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон томонининг чегаралар туташган жойида стелла ўрнатиш бўйича таклифи ва унинг эскизининг тақдимоти ўтказилди. Ушбу ташаббус барча тарафлар томонидан қўллаб-қувватланди.
Бўлажак тадбир, шубҳасиз, Марказий Осиё тарихида муҳим воқеа сифатида киради, чунки минтақа давлатлари мустақилликка эришганидан бери давлатчиликнинг асосий белгиси ва мамлакат суверенитети билан бевосита боғлиқ бўлган чегаралар масаласи ҳал этилмай қолаётган эди.
Қўшни давлатлар билан чегараларни делимитация қилиш бўйича музокаралар 2000 йилда бошланган ва 1991 йил 21 декабрдаги Олмаота декларацияси, Абадий дўстлик тўғрисидаги шартномалар ва бошқа икки томонлама ҳужжатларга асосланади. Ҳуқуқий асос сифатида 1924-1928 йиллардаги миллий-ҳудудий чегаралаш ҳужжатлари ва ундан кейинги республикалар Вазирлар Кенгашлари ва Олий Кенгашлари даражасида қабул қилинган ҳужжатлар қабул қилинди.
2000-2002 йилларда ўтказилган музокаралар натижасида қуйидаги ҳужжатлар имзоланди:
– 2001 йил 16 ноябрдаги “Ўзбекистон-Қозоғистон Давлат чегараси ўтказиш пунктлари тўғрисидаги Битим” ва 2002 йил 9 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикаси билан Қозоғистон Республикаси ўртасида Ўзбекистон-Қозоғистон Давлат чегарасининг алоҳида участкалари тўғрисидаги Шартнома” (ушбу ҳужжатлар билан Қозоғистон билан чегара тўлиқ делимитация қилинган);
- 2000 йил 21 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикаси ва Туркманистон ўртасида Давлат чегарасини делимитация қилиш тўғрисидаги Шартнома”;
- 2002 йил 5 октябрдаги 1104 км узунликдаги “Ўзбекистон-Тожикистон Давлат чегараси тўғрисидаги Шартнома”.
2002 йилдан сўнг ўзбек-тожик чегарасининг қолган участкаларини делимитация қилиш бўйича музокаралар амалда тўхтатилди.
2000-2016 йилларда Қирғизистон билан чегарани тасвирлаш бўйича турли даражадаги учрашувлар ҳам аниқ натижа бермади.
Ўзбекистон Республикасида 2016 йилда бошланган очиқлик ва ошкораликка асосланган янги босқичдаги сиёсат натижасида минтақада ишонч ва яхши қўшничилик муҳитининг яратилиши томонларга барча қўшни давлатлар билан музокаралар жараёнини фаоллаштириш бўйича сиёсий қарорлар қабул қилиш имконини берди.
2017 - 2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясида халқаро ҳуқуқий чегарани расмийлаштириш масаласи давлат қурилиши соҳасидаги устувор йўналишлардан бири сифатида ўз аксини топди.
Қўшни давлатлар билан музокаралар жараёни асосий тамойиллар – ўзаро манфаатларни қатъий ҳисобга олиш, чуқур ўйланган оқилона муроса ва ер участкаларини эквивалент айирбошлаш асосида қурилган.
Ўзбекистоннинг яхши қўшничилик ва прагматик минтақавий сиёсатидаги туб ўзгаришлар ва Президент Шавкат Мирзиёевнинг сиёсий иродаси туфайли 2017 йил 5 сентябрда 1170,5 километрлик узунликдаги “Ўзбекистон Республикаси билан Қирғизистон Республикаси ўртасида ўзбек-қирғиз Давлат чегараси тўғрисидаги Шартнома” ва 2022 йил 3 ноябрда “Ўзбекистон Республикаси билан Қирғизистон Республикаси ўртасида ўзбек-қирғиз Давлат чегарасининг алоҳида участкалари тўғрисидаги Шартнома” имзоланди. Делимитация қилинган чегаранинг умумий узунлиги 1476 километрни ташкил этмоқда. 2023 йил февраль ойида томонлар чегарани демаркация қилиш бўйича музокараларни бошлади.
2016 йилда музокаралар жараёнига берилган кучли туртки, дўстлик ва яхши қўшничилик сиёсати, ишончли мулоқот йўлга қўйилгани Ўзбекистон-Тожикистон чегарасининг 192,3 километрлик қолган учта делимитация қилинмаган участкалар бўйича ҳам муаммоларни ҳал этиш имконини берди. Натижада 2018 йил 9 март куни “Ўзбекистон Республикаси билан Тожикистон Республикаси ўртасида ўзбек-тожик Давлат чегарасининг алоҳида участкалари тўғрисидаги Шартнома” имзоланди.
Шунингдек, 2002 йилда Қирғизистон ва Тожикистон ўртасидаги чегара чизиғининг жойлашишини аниқлаш бўйича ишлар бошланди. Қирғиз-тожик чегарасининг умумий узунлиги 1006,84 км ташкил қилади. Ўтган йиллар давомида ушбу икки давлат ўртасидаги чегаралар аниқланмаганлиги сабабли вақти-вақти билан турли низолар кузатилди.
Қирғизистон ва Тожикистон ўртасидаги муносабатларни тартибга солиш ҳам кўп жиҳатдан Ўзбекистоннинг янги минтақавий сиёсати туфайли содир бўлди, дейишга асосимиз бор. Ўзбекистон ва барча қўшни давлатлар ўртасидаги чегаралар делимитациядан сўнг, қўшнилар чегара муаммосининг ҳал этилиши ҳар томонлама ва кўп қиррали ҳамкорликни ривожлантиришнинг кучли ҳаракатлантирувчи кучи эканлигига, ишончли ва дўстона муносабатлар ўрнатиш йўлидаги тўсиқларни бартараф этишига амин бўлди.
2025 йил 13 март куни Тожикистон Президенти Эмомали Раҳмоннинг Қирғизистонга бўлиб ўтган давлат ташрифи чоғида икки томонлама чегара шартномаси, шунингдек, сув, энергетика ва йўл-транспорт инфратузилмаси бўйича келишувлар имзоланди.
Хўжанд шаҳрида бўлиб ўтадиган уч томонлама саммитда давлат раҳбарлари масофадан туриб Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон давлат чегараси туташган жойда “Дўстлик стелласи” очилишида иштирок этишлари ҳамда тор ва кенгайтирилган таркибда музокаралар ўтказишлари кутилмоқда. Саммитнинг маданий дастуридан халқ ҳунармандчилиги, миллий таомлар ва либослар кўргазмаси, Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон санъат усталари иштирокидаги концерт ўрин олган.
“Дунё” АА
